Kauçuk garramagy barada bilim

1. Kauçuk garramak näme?Bu ýer ýüzünde näme görkezýär?
Kauçuk we onuň önümlerini gaýtadan işlemek, saklamak we ulanmak prosesinde içerki we daşarky faktorlaryň hemmetaraplaýyn hereket etmegi sebäpli reziniň fiziki we himiki aýratynlyklary we mehaniki aýratynlyklary kem-kemden ýaramazlaşýar we ahyrynda ulanyş bahasyny ýitirýär.Bu üýtgeşiklige rezin garramak diýilýär.Theer ýüzünde çatryklar, ýelmeşmek, gatylaşmak, ýumşatmak, heklemek, reňklemek we çygly ösmek ýaly görnüşler ýüze çykýar.
2. Kauçukyň garramagyna täsir edýän faktorlar haýsylar?
Kauçuk garramagyna sebäp bolýan faktorlar:
(a) Kauçukdaky kislorod we kislorod rezin molekulalary bilen erkin radikal zynjyr reaksiýasyny başdan geçirýär we molekulýar zynjyr döwülýär ýa-da aşa kesişýär, netijede rezin häsiýetleriniň üýtgemegine sebäp bolýar.Okislenme rezin garramagynyň möhüm sebäplerinden biridir.
(b) Ozonyň we ozonyň himiki işjeňligi kisloroddan has ýokary we weýran ediji.Şeýle hem molekulýar zynjyry döwýär, ýöne ozonyň rezin täsiri täsiri reziniň deformasiýa edilendigi ýa-da ýokdugy bilen üýtgeýär.Deformirlenen kauçukda (esasan doýmadyk rezin) ulanylanda, stres hereketiniň ugruna perpendikulýar çatryklar, ýagny “ozon döwülişi” diýilýär;deformirlenen kauçuk ulanylanda, üstünde ýarylmazdan diňe oksid plyonkasy emele gelýär.
(c) atylylyk: Temperaturanyň ýokarlanmagy reziniň ýylylyk ýarylmagyna ýa-da ýylylyk baglanyşygyna sebäp bolup biler.Heatöne ýylylygyň esasy täsiri işjeňleşdirme.Kislorodyň ýaýramagynyň derejesini gowulandyryň we okislenme reaksiýasyny işjeňleşdiriň, şeýlelik bilen adaty garrylyk hadysasy bolan reziniň okislenme reaksiýasyny tizleşdiriň - termiki kislorodyň garramagy.
d) ýagtylyk: lightagtylyk tolkuny näçe gysga bolsa, energiýa şonça-da köp bolar.Kauçuga ýetirilen zyýan, has ýokary energiýa bilen ultramelewşe şöhlelerdir.Kauçuk molekulalar zynjyrynyň ýarylmagyna we kesilmegine gönüden-göni sebäp bolmakdan başga-da, ultramelewşe şöhleleri okislenme zynjyrynyň reaksiýa prosesini başlaýan we çaltlaşdyrýan ýeňil energiýanyň siňdirilmegi sebäpli erkin radikallary döredýär.Ultramelewşe yşyk ýyladyş hökmünde hereket edýär.Lightagtylyk hereketiniň başga bir aýratynlygy (ýylylyk täsirinden tapawutly), esasan reziniň ýüzünde ýüze çykmagydyr.Highokary ýelimli mazmunly nusgalar üçin iki tarapda-da “optiki daşky gatlak çatryklary” diýlip atlandyrylýan ulgam çatryklary bolar.
(e) Mehaniki stres: Mehaniki stresiň gaýtalanýan täsiri astynda oksidlenme zynjyrynyň reaksiýasyny döredip, mehanokimiki prosesi emele getirýän erkin radikallary döretmek üçin rezin molekulýar zynjyr döwüler.Molekulýar zynjyrlaryň mehaniki bölünişi we okislenme prosesleriniň mehaniki işjeňleşdirilmegi.Haýsynyň ýokary bolmagy, goýlan şertlerine baglydyr.Mundan başga-da, stresiň täsiri astynda ozonyň ýarylmagyna sebäp bolmak aňsat.
f) Çyglylyk: Çyglylygyň täsiri iki tarapdan ybarat: çygly howada ýagyş ýaganda ýa-da suwa çümdürilende rezin aňsat zaýalanýar.Sebäbi suwda erän maddalar we rezindäki arassa suw toparlary suw bilen çykarylýar we erär.Gidroliz ýa-da siňdiriş sebäpli ýüze çykýar.Esasanam suwa çümdürmegiň we atmosfera täsiriniň üýtgeýän täsiri astynda reziniň ýok edilmegi çaltlaşdyrylar.Someöne käbir ýagdaýlarda çyglyk rezine zyýan bermeýär, hatda garramagy gijikdirýär.
(g) Beýlekiler: Rezine täsir edýän himiki metbugat, üýtgeýän walent metal ionlary, ýokary energiýa radiasiýasy, elektrik we biologiýa we ş.m. bar.
3. Kauçuk garramagyň synag usullarynyň görnüşleri haýsylar?
Iki kategoriýa bölmek bolar:
(a) Tebigy garramagyň synag usuly.Mundan başga-da, atmosfera garramagy synagyna, atmosfera çaltlaşdyrylan garrylyk synagyna, tebigy saklanyşyň garramagy synagyna, tebigy gurşaw (jaýlanan ýer we ş.m.) we biologiki garrylyk synagyna bölünýär.
(b) Emeli çaltlaşdyrylan garrylyk synagy usuly.Malylylyk garramagy, ozonyň garramagy, surata düşmek, emeli howanyň garramagy, foto-ozonyň garramagy, biologiki garramak, ýokary energiýa şöhlelenmesi we elektrik garramagy we himiki metbugatyň garramagy.
4. Dürli rezin birleşmeler üçin yssy howanyň garramagy synagy üçin haýsy temperatura derejesini saýlamaly?
Tebigy kauçuk üçin synag temperaturasy adatça 50 ~ 100 is, sintetiki kauçuk üçin adatça 50 ~ 150 is, käbir ýörite rezinler üçin synag temperaturasy has ýokary.Mysal üçin, nitril rezin 70 ~ 150 at, silikon ftor rezin bolsa 200 ~ 300 at ulanylýar.Gysgaça aýdylanda, synaga görä kesgitlenmeli.